Құқығыңды біл, азамат

Қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы арыздар мен хабарламаларды қабылдау және тіркеу ережелерін білу маңызды.

Қылмыстық құқық бұзушылықтар жасау фактілеріне немесе оларды әрекет жасауларына тап болған азаматтар көбінесе қайда жүгінетіндерін білмейді, ал жүгінген жағдайда өтініштер мен хабарламаларды қабылдау мен тіркеудің белгіленген тәртібін әрдайым біле бермейді.

Өтініштер мен хабарламаларды қабылдау, тіркеу рәсімі ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексімен, сондай-ақ нұсқаулық-нормативтік заңнамамен қатаң регламенттелгенін атап өту қажет.

Полиция органдарының ғимараттарында жалпыға қолжетімді орындарда, сондай-ақ өтініш берген кезде азаматтарға өтініш берушілердің құқықтарын түсіндіруге арналған жадынамалар, нормативтік-құқықтық актілерден үзінділер, сондай-ақ, егер өтінішті қабылдаудан бас тартылған жағдайда сенім телефондарының нөмірлері орналастырылған.

Қолданыстағы заңнамада сотқа дейінгі тергеп – тексеруді жүргізудің мынадай себептері, атап айтқанда, арыз, кінәсін мойындап келу, хабар, қылмыстық құқық бұзушылық туралы баянат көзделеді.

Олардың әрқайсысы туралы толығырақ:

-арыз жеке тұлғаның өтініші не мемлекеттік органның лауазымды адамының немесе ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамның қылмыстық құқық бұзушылық не адамның хабар-ошарсыз жоғалып кетуі туралы хабарламасы болып табылады; кінәсін мойындап келу – бұл адам әлі күдікті деп танылмаған не ол осы қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұстап алынбаған кезде, адамның қылмыстық қудалау органына өзі жасаған немесе дайындап жатқан қылмыстық құқық бұзушылық туралы жеке, ерікті, жазбаша немесе ауызша хабарлауы;

-қылмыстық құқық бұзушылық туралы бұқаралық ақпарат құралдарында хабарлауда сотқа дейінгі тергеп-тексерудің басталуына себеп болуы мүмкін;

-қылмыстық қудалау органының қызметкері өзінің қызметтік міндеттерін орындау кезінде қылмыстық құқық бұзушылықтың куәгері болған не құқық бұзушылық жасалғаннан кейін оның іздері немесе салдарлары анықталған кезде қылмыстық құқық бұзушылықтың анықталғаны туралы баянат жасалады.
Қылмыстық құқық бұзушылық туралы жасырын хабарлау сотқа дейінгі тергеп-тексеруді бастауға себеп бола алмайды.

Кезекші бөлімдердің қызметкерлері полиция бөлімінде өтініштер мен хабарламаларды қабылдауды және тіркеуді тәулік бойы жүзеге асырады, бұл ретте өтініш білдірген адамдарға бірегей нөмірі бар талон-хабарлама беріледі.

Белгіленген үлгідегі талон-хабарламаны беру ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің ережелерінде қарастырылған және өтінішті қабылдаған лауазымды тұлғалардың міндеті болып табылады.
Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті Электрондық талонның инновациялық жобасын әзірледі, соның арқасында өтініш берушілерге интернет ресурс арқылы өтінішті қарау тәртібін қашықтықтан бақылау мүмкіндігі берілді (qamqor.gov.kz).

Осы қызметті пайдаланған азаматтарға өтінішті тіркеу және ол бойынша келесі шешімдердің бірін қабылдау туралы шынайы және жедел ақпарат ұсынылатын болады:

– сотқа дейінгі тергеудің немесе сотқа дейінгі іс жүргізудің бірыңғай тізіліміне тіркеу;

-өтінішті, хабарламаны қараусыз қалдыру және номенклатуралық істе сақталады, яғни тексеру барысында қандай да бір қылмыстық құқық бұзушылық жасау фактісі өзінің растауын таппаған өтініш немесе хабарлама ретінде;

– қылмыстық құқық бұзушылық белгілерін анықтау үшін тексерулер, тексерулер жүргізу үшін уәкілетті мемлекеттік органға немесе лауазымды адамға Жолдау;

– кінәлі тұлғаны әкімшілік немесе тәртіптік жауапкершілікке тарту туралы мәселелерді қарау үшін уәкілетті органға (лауазымды тұлғаға) Жолдау;

– егер берілген өтініш, хабарлама қайталама болып табылса, бұрын тіркелген ақпаратқа немесе бұрын жүргізілген сотқа дейінгі тергеп-тексеруге қоса тіркеу;

– өтінішті жеке тәртіпте қарау үшін сотқа жолдау;

-өтініш немесе хабарламаны аумақтық немесе ведомстволық бағыныстылығы бойынша беру.
Қылмыстық құқық бұзушылық белгілері бар арыз немесе хабарлама бойынша басқа шешімдерді қабылдау ҚР Қылмыстық-процестік кодексінде және нұсқаулық-нормативтік заңнамада көзделмеген, бұл ретте көрсетілген шешімдерді қабылдау үшін бір тәуліктік мерзім көзделген, ал сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүргізу қажет болған кезде процестік шешім СДТБТ-де тіркелуге себептер болған кезден бастап дереу қабылданады.

Өтініштер бойынша қабылданған шешімдер туралы шешім қабылданған және онымен келіспеген жағдайда оған шағымдану тәртібі түсіндірілген кезден бастап арыз берушіге хабарланады.

Шнарай Сулейменова,
ҚР БП ҚСжАЕК-нің
Қостанай облысы бойынша
Басқармасының аға прокуроры
кіші әділет кеңесшісі